Wstępne badania lekarskie – czy są obowiązkowe dla pracownika?

Wstępne badania lekarskie są niezbędnym elementem procesu zatrudniania, mającym na celu zapewnienie, że pracownik jest zdolny do wykonywania powierzonych mu zadań w sposób bezpieczny i zdrowy. Obowiązek ich wykonaniadotyczy niemal każdej osoby podejmującej pracę, choć istnieją wyjątki, takie jak zatrudnienie na to samo stanowisko u tego samego pracodawcy.

Skierowanie na badania musi zawierać szczegółowe informacjedotyczące rodzaju pracy oraz związanych z nią ryzyk, aby lekarz mógł przeprowadzić odpowiednią ocenę stanu zdrowia pracownika. Warto pamiętać, że brak wyników badańuniemożliwia rozpoczęcie pracy, a pracodawca naraża się na konsekwencje prawne, jeśli dopuści pracownika do pracy bez wymaganych orzeczeń lekarskich.

Rodzaje badań wstępnych zależą od specyfiki stanowiska. Przykładowo, praca biurowa wymaga sprawdzenia wzroku i postawy ciała, natomiast prace fizyczne lub w trudnych warunkach mogą wymagać bardziej szczegółowych badań specjalistycznych. Koszt badańzwykle ponosi pracodawca, ale są sytuacje, w których pracownik może zostać obciążony tym wydatkiem.

Każdy pracodawca musi pamiętać o obowiązku skierowania pracownika na badania wstępne oraz o odpowiednim monitorowaniu tego procesu. Zadbaj o to, by dokumentacja była kompletna, a badania przeprowadzone zgodnie z wymogami prawa, aby uniknąć problemów w przyszłości.

Wstępne badania lekarskiesą tematem, który budzi wiele wątpliwości wśród pracowników oraz pracodawców. Z jednej strony, każdy pracownik musi przejść odpowiednie testy, zanim rozpocznie pracę, ale czy zawsze? Kiedy badania są obowiązkowe, a kiedy można je pominąć? Warto rozwiać te wątpliwości i przyjrzeć się szczegółom, które wynikają z przepisów prawa pracy.

Zasadniczo, wstępne badania lekarskie są obowiązkowew przypadku nowo zatrudnionych osób, które podejmują pracę w warunkach narażających ich zdrowie. Chociaż prawo nakłada na pracodawcę obowiązek ich zlecenia, to nie każda sytuacja wymaga ich przeprowadzenia. Oto najważniejsze kwestie, które warto znać:

• Kiedy badania są obowiązkowe?

• Kto ponosi kosztyzwiązane z ich wykonaniem?

• Czy istnieją wyjątkiod tego obowiązku?

Przyjrzymy się tym zagadnieniom szczegółowo, byś wiedział, czego oczekiwać w momencie rozpoczęcia nowej pracy.

Zanim przystąpisz do podpisania umowy, sprawdź, czy nie musisz wykonać badań. Wiedza na ten temat pomoże Ci uniknąć ewentualnych problemów związanych z zatrudnieniem.

Obowiązek wykonania wstępnych badań lekarskich przez pracowników

Kiedy badania wstępne są wymagane? ⚖️

Wstępne badania lekarskie są obowiązkowedla pracowników podejmujących pracę po raz pierwszy lub po przerwie. Dotyczy to zarówno umów o pracę, jak i zleceń. Zanim pracownik rozpocznie swoją działalność w firmie, pracodawca musi skierować go na badania medycyny pracy.

Przyczyna?Celem jest upewnienie się, że kandydat jest w pełni zdolny do wykonywania powierzonych mu zadań, a jego zdrowie nie jest zagrożone przez specyfikę pracy. W szczególności odnosi się to do stanowisk, które wiążą się z narażeniem na ryzyko zawodowe, takie jak prace fizyczne, prace w środowisku szkodliwym czy związaną z dużym stresem.

Niektóre branże mają określone wymogi prawne dotyczące badań wstępnych. Przykładami są:

• Prace na wysokościach ️

• Prace związane z obsługą maszyn

• Praca w warunkach szkodliwych dla zdrowia, np. chemiczne lub biologiczne zagrożenia

Wyjątki od obowiązku

Warto zaznaczyć, że nie wszyscy pracownicy muszą przechodzić wstępne badania lekarskie. Istnieją sytuacje, w których pracodawca nie ma obowiązku skierowania pracownika na badania:

1. Powrót do pracy na to samo stanowisko– jeśli pracownik wraca do pracy po długiej przerwie (np. urlop macierzyński, wychowawczy) i nie zmienił stanowiska, nie ma potrzeby przeprowadzania badań wstępnych.

2. Ponowne zatrudnienie u tego samego pracodawcy na to samo stanowisko– w przypadku, gdy pracownik był wcześniej zatrudniony u tego samego pracodawcy i wykonywał takie same obowiązki, nie ma obowiązku przeprowadzania badań, jeśli były one wykonane w przeszłości i są nadal ważne.

Jakie dokumenty są wymagane?

Pracownik musi dostarczyć pracodawcy ważne orzeczenie lekarskie, które potwierdza jego zdolność do pracy na określonym stanowisku. W przeciwnym razie nie może rozpocząć wykonywania obowiązków. Dokumenty te są szczególnie ważne, gdy:

• Zatrudnienie odbywa się na czas określony, a pracownik nie miał wcześniejszych badań.

• Praca wiąże się z ryzykiem zdrowotnym, np. prace na szkodliwych substancjach chemicznych.

Badania lekarskie wykonywane są na koszt pracodawcy, który organizuje odpowiednie skierowanie i płaci za nie, co jest regulowane przepisami Kodeksu pracy.

Proces skierowania pracownika na badania wstępne

Jakie kroki powinien podjąć pracodawca? ✅

Pracodawca ma jasno określoną rolę w procesie skierowania pracownika na badania lekarskie. Pierwszym krokiem jest wydanie skierowania na badaniaprzed podpisaniem umowy o pracę. Jest to obowiązek wynikający z przepisów prawa, który ma na celu zapewnienie, że pracownik jest w pełni zdolny do pracy na danym stanowisku.

Skierowanie na badania lekarskie musi być wydane przez pracodawcę na piśmie, a pracownik ma obowiązek dostarczyć orzeczenie lekarskieprzed rozpoczęciem pracy. Oznacza to, że pracodawca nie może pozwolić pracownikowi na podjęcie pracy, jeśli ten nie przedstawi stosownego dokumentu potwierdzającego brak przeciwwskazań zdrowotnych. Warto pamiętać, że skierowanie na badania jest ważne tylko przez określony czas(zwykle 30 dni), a po jego upływie konieczne będzie wykonanie nowych badań, jeśli pracownik nie rozpoczął jeszcze pracy.

Odpowiedzialność pracodawcy

Pracodawca ponosi odpowiedzialność za organizację badań wstępnych. W praktyce oznacza to, że to pracodawca decyduje, do jakiego ośrodka medycyny pracy skierować pracownika. Pracodawca również powinien zapewnić, że proces przebiegnie zgodnie z procedurą, a wszelkie formalności będą załatwione na czas. Ważne jest również, aby pracodawca przekazał pracownikowi jasne informacje o wymaganiach, jakie muszą być spełnione, aby badania mogły zostać przeprowadzone.

Pracownik – jakie dokumenty są wymagane?

Dla pracownika najważniejszym dokumentem wymaganym przed rozpoczęciem pracy jest orzeczenie lekarskiepotwierdzające brak przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na danym stanowisku. Orzeczenie to może zostać wydane przez lekarza medycyny pracy po przeprowadzeniu odpowiednich badań.

Pracownik musi dostarczyć orzeczenie przed rozpoczęciem pracy, a brak takiego dokumentu skutkuje niemożnością podjęcia obowiązków zawodowych. Jeśli pracownik nie dostarczy zaświadczenia w wymaganym czasie, nie może rozpocząć pracy – jest to zobowiązanie nałożone na pracodawcę przez przepisy Kodeksu pracy. Co ważne, w przypadku pracowników, którzy wykonują pracę w szczególnych warunkach (np. prace fizyczne lub w środowisku szkodliwym), szczególną uwagę przykłada się do rodzaju badań, które muszą zostać wykonane, aby orzeczenie mogło zostać wydane.

Kiedy badania są już zakończone?

Po przeprowadzeniu badań, pracownik otrzymuje orzeczenie, które należy przedłożyć pracodawcy. Jeśli wynik badań jest pozytywny, pracownik może rozpocząć pracę. Jeżeli orzeczenie jest negatywne, pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy na danym stanowisku. W takim przypadku, w zależności od sytuacji, może być konieczne skierowanie pracownika na dalsze badania lub zmiana stanowiska pracy.

Pamiętajmy, że proces ten jest ważnym elementem ochrony zdrowia pracowników oraz zapewnienia bezpieczeństwa na stanowiskach pracy.

Wstępne badania lekarskie a koszt

Kto ponosi koszty badań?

Zgodnie z przepisami prawa, to pracodawca ponosi koszty wstępnych badań lekarskich. Oznacza to, że pracodawca zobowiązany jest do sfinansowania badań, które są niezbędne do dopuszczenia pracownika do pracy na danym stanowisku. Koszt tych badań stanowi część obowiązków pracodawcy w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników.

Pracodawca nie tylko pokrywa koszt samego badania, ale także zapewnia pracownikowi możliwość wykonania tych badań w odpowiednim czasie, w placówkach medycyny pracy. Warto zaznaczyć, że nie ma obowiązku korzystania z prywatnych ośrodków medycznych, choć niektórzy pracodawcy decydują się na takie rozwiązanie, aby przyspieszyć cały proces. Koszt badań nie jest zatem obciążeniem finansowym dla pracownika, co może stanowić istotny element motywacyjny.

Co w przypadku, gdy pracownik opłaca badania?

Jeśli pracownik zdecyduje się na wykonanie badań lekarskich we własnym zakresie, np. korzystając z prywatnych usług medycznych, pracodawca ma obowiązek zwrócić kosztyponiesione przez pracownika. Ważne jest, aby w takim przypadku pracownik dostarczył odpowiednie dokumenty potwierdzające wydatki, takie jak faktury lub paragony. Pracodawca nie ma prawa odmówić zwrotu kosztów, jeśli badania zostały wykonane zgodnie z wymaganiami.

Kiedy pracownik może ubiegać się o zwrot kosztów? ⚠️

W sytuacji, gdy pracownik samodzielnie pokrył koszty badań, ma prawo ubiegać się o ich zwrot od pracodawcy. Aby uzyskać zwrot, pracownik musi dostarczyć odpowiednie dokumenty, które będą stanowić podstawę do zwrotu poniesionych wydatków. Zwykle są to faktury lub rachunki za usługi medyczne, na których znajduje się pełna kwota do zapłaty oraz dane placówki, która przeprowadziła badania.

Procedura zwrotu kosztów

Aby pracownik mógł ubiegać się o zwrot kosztów, procedura jest następująca:

1. Dostarczenie faktury– pracownik musi dostarczyć fakturę lub paragon potwierdzający opłacenie badań. Dokumenty te muszą zawierać dane placówki oraz dokładny koszt badania.

2. Wniosek o zwrot– w niektórych firmach może być wymagane złożenie dodatkowego wniosku o zwrot kosztów, w którym pracownik określi kwotę do zwrotu oraz wyjaśni, dlaczego badania zostały wykonane we własnym zakresie.

3. Zwrot kosztów– po zatwierdzeniu przez pracodawcę, zwrot następuje na konto pracownika lub w gotówce, zgodnie z ustaleniami firmy.

Warto podkreślić, że pracodawca nie może żądać od pracownika pokrycia kosztów badań wstępnych, a zwrot poniesionych wydatków jest obowiązkowy, jeżeli pracownik wykonał badania na własną rękę.

Jakie badania są objęte zwrotem?

Nie wszystkie badania są objęte zwrotem. Zwrot kosztów dotyczy wyłącznie tych badań, które są wymagane do dopuszczenia do pracy na określonym stanowisku. Zwykle są to badania ogólne, takie jak badania lekarskie, czasem także dodatkowe, np. testy na choroby zawodowe, jeśli występuje takie ryzyko w pracy.

Przykład:Jeśli pracownik zatrudnia się w zawodzie kierowcy, który wymaga dodatkowych badań wzroku, pracodawca poniesie koszt takich badań, chyba że pracownik zdecyduje się je wykonać we własnym zakresie. W takim przypadku, po dostarczeniu faktury, pracodawca zwróci koszty tych badań.

Kiedy nie trzeba wykonywać wstępnych badań?

Sytuacje, w których nie obowiązują badania ✅

Wbrew powszechnym przekonaniom, nie zawsze wstępne badania lekarskie są obowiązkowe. Istnieją sytuacje, w których pracodawca nie musi zlecać badań lekarskich przed rozpoczęciem pracy, co może znacznie uprościć proces zatrudniania. Zgodnie z przepisami prawa pracy, wstępne badania lekarskie nie są wymagane w następujących przypadkach:

Zatrudnienie na to samo stanowisko u tego samego pracodawcy

Jeśli pracownik był już zatrudniony na danym stanowisku, a następnie wraca do tej samej pracy po przerwie (np. po urlopie, czy okresie bezrobocia), nie musi przechodzić kolejnych badań wstępnych, o ile wcześniej je wykonał. Dotyczy to zarówno pracowników, którzy wcześniej byli na zwolnieniu lekarskim, jak i tych, którzy po zakończeniu umowy wracają do pracy u tego samego pracodawcy na to samo stanowisko.

Przykład: Jeśli pracownik zatrudniony na stanowisku biurowym wraca do pracy po kilku miesiącach przerwy, a wcześniej przeszedł wstępne badania lekarskie, nie musi ich powtarzać, chyba że nastąpiły zmiany w jego stanie zdrowia, które mogą wpłynąć na zdolność do pracy na tym stanowisku.

Zatrudnienie na podstawie umowy cywilnoprawnej

W przypadku umów cywilnoprawnych, takich jak umowa zlecenie lub umowa o dzieło, pracodawca nie jest zobowiązany do skierowania pracownika na wstępne badania lekarskie. W takim przypadku to sam pracownik ponosi odpowiedzialność za swoje zdrowie i nie ma wymogu, aby przechodził obowiązkowe badania, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

Warto jednak pamiętać, że jeśli praca wykonywana na podstawie umowy cywilnoprawnej wiąże się z wykonywaniem określonych czynności, które mogą mieć wpływ na zdrowie, np. praca na wysokościach czy w szczególnie niebezpiecznych warunkach, to może być wymagane przedstawienie orzeczenia lekarskiego potwierdzającego zdolność do pracy w takich warunkach. Takie badania są najczęściej przeprowadzane na koszt pracodawcy.

Pracownik, który posiada ważne badania lekarskie

Jeżeli pracownik posiada ważne orzeczenie lekarskiestwierdzające brak przeciwwskazań do pracy, wystawione przez lekarza medycyny pracy, to nie ma potrzeby powtarzania badań. Ważność orzeczenia nie może jednak przekraczać terminu ważności zależnego od stanowiska pracy, zwykle wynoszącego 12 miesięcy, 2 lub 3 lata w zależności od rodzaju wykonywanej pracy. W przypadku zmiany stanowiska lub warunków pracy, pracodawca może jednak wymagać dodatkowych badań.

Zatrudnienie na stanowiskach, które nie wiążą się z zagrożeniem dla zdrowia

W przypadku pracy, która nie wiąże się z żadnym szczególnym zagrożeniem dla zdrowia, pracodawca nie ma obowiązku kierowania pracownika na badania wstępne. Dla przykładu, osoby zatrudnione na stanowiskach biurowych, gdzie nie występuje kontakt z substancjami chemicznymi, hałasem czy innymi czynnikami ryzyka, mogą nie potrzebować takiej procedury.

Kiedy badania wstępne mogą zostać zniesione?

Oprócz wymienionych wcześniej przypadków, istnieją także inne sytuacje, w których pracodawca może nie skierować pracownika na badania. W szczególności dotyczy to przypadków, gdy:

1. Pracownik posiada wcześniejsze orzeczenielekarskie, które jest nadal aktualne.

2. Nie zachodzą zmiany w warunkach pracyw porównaniu do poprzednich zatrudnień.

3. Rodzaj pracy nie wiąże się z ryzykiemdla zdrowia lub życia pracownika.

Każda sytuacja wymaga jednak indywidualnej analizy, a decyzja o zwolnieniu z badań wstępnych powinna być podjęta z uwzględnieniem specyfiki danego stanowiska i wymagań zdrowotnych.

Rodzaje badań wstępnych do pracy

Jakie badania są przeprowadzane w zależności od stanowiska?

Wstępne badania lekarskie różnią się w zależności od rodzaju wykonywanej pracy oraz specyfiki stanowiska. Rodzaj badaniazależy od tego, czy praca wiąże się z ryzykiem zdrowotnym lub koniecznością zachowania szczególnych norm zdrowotnych.

Badania ogólne i specjalistyczne

W przypadku stanowisk, które narażają pracowników na różnorodne zagrożenia, takich jak praca z substancjami chemicznymi, wysokimi temperaturami, czy na wysokości, wymagane są bardziej szczegółowe badania. Zalicza się do nich m.in.:

• Badania kardiologiczne– szczególnie w przypadku osób pracujących w stresujących warunkach, gdzie obciążenie fizyczne lub psychiczne może być wysokie.

• Badania okulistyczne– np. dla pracowników, którzy spędzają długie godziny przed ekranami komputerów, a także dla osób pracujących w warunkach narażających na silne światło lub zmniejszoną widoczność.

• Badania laryngologiczne– w przypadku osób pracujących w hałasie lub w środowiskach o dużym poziomie zanieczyszczeń powietrza.

• Badania dermatologiczne– dla pracowników, którzy mają kontakt ze szkodliwymi substancjami, mogącymi powodować podrażnienia skóry.

Przykład: Pracownik w zakładzie chemicznym, który ma kontakt z niebezpiecznymi substancjami, będzie musiał przejść szereg specjalistycznych badań, takich jak testy alergiczne, badania dermatologiczne oraz kontrolę funkcjonowania układu oddechowego.

Badania psychiczne i neurologiczne

W przypadkach, gdzie praca wymaga koncentracji, podejmowania szybkich decyzji lub pracy w ekstremalnych warunkach, takich jak praca w policji, straży pożarnej czy w służbach ratunkowych, badania psychiczne i neurologiczne są kluczowe. Tego rodzaju badania mają na celu ocenę zdolności pracownika do pracy w stresujących i niebezpiecznych sytuacjach.

Jakie badania są wymagane przy pracy biurowej?

Choć praca biurowa jest zazwyczaj uważana za bezpieczną, wciąż wymaga pewnych badań wstępnych. Należy do nich:

Weryfikacja stanu zdrowia – wzrok i postawa

Osoby, które pracują przy biurku, spędzają długie godziny przed komputerem, co może prowadzić do problemów ze wzrokiem, kręgosłupem i ogólnym samopoczuciem. W związku z tym, w ramach badań wstępnych, pracownicy mogą zostać skierowani na:

• Badania wzroku– na potrzeby weryfikacji ewentualnych problemów ze wzrokiem, które mogą wpłynąć na efektywność pracy przy komputerze.

• Badania ortopedyczne– szczególnie w przypadku osób, które skarżą się na bóle pleców lub problemy z postawą wynikające z długotrwałego siedzenia.

Pracodawcy powinni zapewnić, aby osoby pracujące w biurach regularnie wykonywały takie badania, zwłaszcza w kontekście zapobiegania schorzeniom wynikającym z długotrwałego przebywania w jednej pozycji.

Inne zalecenia zdrowotne dla pracowników biurowych

Dodatkowo, w przypadku pracy biurowej, często wymagane jest też przeprowadzenie badań ogólnych, takich jak analiza krwi, badanie ciśnienia czy testy poziomu cukru, zwłaszcza jeśli pracownik ma jakiekolwiek problemy zdrowotne lub występują wskazania medyczne do ich wykonania.

Podsumowanie

Rodzaje badań wstępnych zależą od charakterystyki pracy oraz związanych z nią zagrożeń zdrowotnych. Od pracowników biurowych wymaga się głównie sprawdzenia wzrokuoraz postawy ciała, podczas gdy osoby zatrudnione w bardziej wymagających warunkach muszą przechodzić bardziej szczegółowe badania specjalistyczne, w tym badania kardiologiczne, okulistyczne, a także neurologiczne. Bez względu na rodzaj stanowiska, badania wstępne pełnią kluczową rolę w zapewnianiu bezpieczeństwa i komfortu pracy, minimalizując ryzyko zdrowotne związane z wykonywaną pracą.

Obowiązki pracodawcy w zakresie badań wstępnych

Jakie informacje musi zawierać skierowanie na badania?

Każdy pracodawca, który zobowiązuje pracownika do wykonania badań wstępnych, ma obowiązek prawidłowo przygotować skierowanie na te badania. Skierowanie powinno zawierać kilka istotnych informacji, które pozwolą lekarzowi przeprowadzić odpowiednią ocenę stanu zdrowia zatrudnionego.

Kluczowe informacje w skierowaniu

Skierowanie musi wskazywać:

• Rodzaj pracy, którą pracownik będzie wykonywał– to kluczowa informacja, ponieważ różne stanowiska wymagają różnego rodzaju badań. Inne badania są potrzebne dla osób pracujących w biurze, a inne dla tych, którzy wykonują pracę fizyczną lub w trudnych warunkach (np. na wysokości, w hałasie, z substancjami chemicznymi).

• Związane z pracą ryzyka zdrowotne– pracodawca musi określić ryzyka związane z danym stanowiskiem pracy. Może to obejmować zagrożenia dla wzroku, układu oddechowego, układu krążenia, słuchu, czy też ryzyko wynikające z kontaktu z niebezpiecznymi substancjami. Takie informacje są niezbędne do przeprowadzenia odpowiednich badań, które ocenią, czy pracownik jest zdolny do pracy w takich warunkach.

Przykład: Pracownik, który będzie pracował na stanowisku związanym z obsługą maszyn, gdzie występuje ryzyko hałasu, powinien zostać skierowany na badania laryngologiczne oraz oceny słuchu, aby sprawdzić, czy jest zdolny do pracy w takich warunkach.

Działania w przypadku niewykonania badań ⚠️

Pracodawca ma obowiązek zapewnienia, by pracownik przed rozpoczęciem pracy przeszedł obowiązkowe badania wstępne. Co jednak w sytuacji, gdy pracownik nie wykona tych badań? Z punktu widzenia prawa, niewykonanie badań wstępnychuniemożliwia rozpoczęcie pracy.

Konsekwencje dla pracodawcy i pracownika

• Brak prawa do pracy– Pracownik, który nie dostarczył orzeczenia lekarskiego, nie może rozpocząć pracy, ponieważ nie spełnia wymogów zdrowotnych wymaganych do wykonywania określonego zawodu. Może to skutkować koniecznością odroczenia rozpoczęcia zatrudnienia, a w przypadku powtarzających się przypadków – może wiązać się z konsekwencjami dla pracodawcy, który nie zadbał o prawidłowy proces zatrudnienia.

• Odpowiedzialność pracodawcy– Pracodawca, który dopuści pracownika do pracy bez odpowiednich badań, może ponieść konsekwencje prawne, w tym grzywny czy sankcje związane z naruszeniem przepisów bhp. Ponadto, w razie wypadku w pracy, brak badań wstępnych może utrudnić dochodzenie roszczeń odszkodowawczych i zwiększyć odpowiedzialność pracodawcy za niewystarczające zabezpieczenie pracownika przed zagrożeniami.

Jakie działania należy podjąć?

Jeśli pracownik nie wykona badań, pracodawca ma obowiązek podjąć następujące kroki:

• Przypomnienie o obowiązku wykonania badań– Należy poinformować pracownika o konieczności przeprowadzenia badań lekarskich przed rozpoczęciem pracy. Można to zrobić poprzez wysłanie przypomnienia lub powiadomienie.

• Zawieszenie zatrudnienia– Jeśli mimo przypomnienia pracownik nie wykona wymaganych badań, pracodawca może zawiesić jego zatrudnienie do momentu dostarczenia orzeczenia lekarskiego. W praktyce oznacza to, że pracownik nie będzie mógł świadczyć pracy do czasu uzupełnienia braków w dokumentacji medycznej.

Podsumowanie

Obowiązki pracodawcy w zakresie badań wstępnych są niezwykle ważne, ponieważ dotyczą zarówno bezpieczeństwa zdrowotnego pracowników, jak i zgodności z przepisami prawa. Skierowanie na badania musi zawierać dokładne informacje o rodzaju pracy oraz związanych z nią ryzykach. Pracodawca, który nie zapewni, że pracownik wykona obowiązkowe badania, naraża się na konsekwencje prawne i zdrowotne, zarówno dla siebie, jak i dla swoich pracowników.